TIJDLIJN

Voor de oorlog woonden er zo'n zevenduizend mensen op Texel, ongeveer de helft van het aantal dat er nu woont. De meeste Texelaars werkten in de landbouw en de visserij. In de jaren dertig kwam het toerisme op gang. Vooral in De Koog en Den Burg openden hotels en pensions. De ooggetuigen vertellen over het Texel uit hun jeugd: de natuur, de kleine dorpen en het boomloze landschap.

Op geschiedenis 24 kan je een film van 11 minuten over Texel in 1938 bekijken, gemaakt door Emile Tilman.

Door de oplopende spanningen in Europa gaat Nederland op 25 augustus 1939 over tot de voormobilisatie. Militairen die met (buitengewoon) verlof waren worden teruggeroepen, strategische plekken worden veiliggesteld en sommige gebouwen, voertuigen en voorraden gevorderd. Deze periode vóór de algemene mobilisatie is nodig om de grote stroom aan soldaten een paar dagen later op te kunnen vangen. Ook op Texel worden soldaten gelegerd. De toeristen wordt gevraagd het eiland te verlaten.

Op 28 augustus wordt de algemene mobilisatie afgekondigd. Duizenden jonge mannen worden 'onder de wapenen geroepen' en beginnen met het leggen van mijnen, bouwen van schuilkelders en het opwerpen van verdedigingslinies langs de Oude Hollandse Waterlinie. Stellingen worden verstevigd en soldaten worden getraind. Toch verwacht Nederland geen oorlog: er is groot vertrouwen in de neutraliteit van ons land.

 Op Texel worden meer dan 1500 soldaten gelegerd. Batterij de Hors wordt gebouwd, er worden verdedigingswerken opgesteld en zoeklichten neergezet. Het Commando Texel ressorteerde onder De Stelling van Den Helder. De ooggetuigen vertellen over wat zij van de mobilisatie op Texel zagen. 

Op 7 mei 1940 wordt voor de troepen op Texel om 16 uur de toestand van 'verhoogde waakzaamheid' afgekondigd.

Op 9 mei om 19:40 uur worden drie Duitse vliegtuigen gesignaleerd boven De Koog. Om 23:55 geeft het hoofdkwartier van de Stelling van Den Helder telefonisch het bevel: 'Hedennacht van 03:00 uur tot nader bevel volledige graad van strijdvaardigheid.'

Tussen 04:00 uur en 05:00 uur 's ochtends komt de officiële mededeling vanuit het hoofdkwartier van de Stelling van Den Helder dat de oorlogstoestand met Duitsland is ingetreden. Die ochtend is de oorlog direct merkbaar. De ooggetuigen vertellen over hun herinneringen aan die eerste oorlogsdag. 

Vanaf de eerste oorlogsdag wordt Marinevliegkamp De Mok door Duitse vliegtuigen dagen achter elkaar aangevallen. De Mok was een basis voor watervliegtuigen en lag in de Mokbaai, het zuidwesten van Texel. 

Het Nederlandse leger legt ondertussen op strategische plekken versperringen aan, waar je alleen na het noemen van een wachtwoord langs mag. Er worden wachtwoorden gebruikt als 'schapenscheren' en 'Scheveningen' omdat men aannam dat Duitsers dit niet foutloos konden uitspreken. In de loop van de eerste oorlogsdag wordt  ook een begin gemaakt met het gedeeltelijk onder water laten lopen van de polder 'het Noorden'. De zeesluis wordt opengezet. 

Op deze eerste oorlogsdag worden ongeveer veertig mogelijk onbetrouwbare personen, voornamelijk NSB-ers, opgepakt. Burgers komen samen in huizen waar een radio is om het laatste nieuws te horen.  

Op 13 mei schiet het luchtdoelgeschut van De Mok een Duits vliegtuig aan dat neerstort in de Waddenzee, op ongeveer twee kilometer ten oosten van Oosterend. Met een motorboot van De Mok wordt de bemanning uit zee gehaald en als krijgsgevangenen naar Den Burg gebracht. Duitse vliegtuigen vallen ondertussen vliegveld De Vlijt aan. Marinevliegenier Daniëls uit Oudeschild bindt met zijn watervliegtuig de strijd aan met de Duitse 'Messerschmitts'. 

Proclamatie van generaal Winkelman, waarin de capitulatie van de Nederlandse strijdkrachten bekend wordt gemaakt. De ooggetuigen vertellen wat zij merkten van de capitulatie. 

in het artikel uit de Texelse Courant rechts geeft de redactie een indruk van Texels 'deel in de oorlog'. 

Op 18 mei 1940 is Texel officieel bezet door de Duitsers. De Duitse Ortskommandant vestigt zich in hotel 'Texel' van Jan Kikkert. Vanaf het bordes aan de Groeneplaats in Den Burg wappert de hakenkruisvlag.

Texel is strategisch gelegen; vlakbij de marinehaven van Den Helder en met toegang tot de Noordzee. Op Texel komt dan ook een sterke Duitse bezetting. De eerste tijd zijn er ongeveer tweehonderd man op Texel, in 1942 zijn het er ongeveer tweeduizend. Het eiland vormt een belangrijk onderdeel van de Atlantikwall, die West-Europa moet beschermen tegen een aanval van de geallieerden. De Duitsers leggen ongeveer vijfhonderd verdedigingswerken aan op Texel; langs de kustgebieden worden mijnenvelden aangelegd en landinwaarts prikkeldraadversperringen. De ooggetuigen vertellen over de aankomst van de eerste Duitse troepen. 

Tijdens de oorlog blijft de bootdienst van en naar Texel bestaan. Voor niet-eilandbewoners is het moeilijk het eiland op te komen, zij hebben speciale toestemming nodig. Maar de Texelse middelbare scholieren gingen elke dag van Texel met de boot naar Den Helder om daar naar school te gaan. Ooggetuige Nico Eelman was een van hen. 

Op zondagmiddag 6 oktober wordt het dek van de Dokter Wagemaker, destijds het grootste schip van de T.E.S.O. (Texelse eigen Stoombootonderneming), getroffen door een Engelse vliegtuigbom. Dekknecht Tijs Boon was iets eerder aan boord dan zijn collega’s en werd daarbij dodelijk getroffen.

Op Texel is het relatief rustig tijdens de eerste jaren van de oorlog. Maar de oorlog was nooit ver weg: er spoelden losgeslagen mijnen aan op het strand, er stortten vliegtuigen neer op het eiland of in de Noord- of Waddenzee, vliegtuigbommen sloegen flinke kraters. Ook spoelen er soms lichamen van piloten aan. Dit soort gebeurtenissen bracht de oorlog dichtbij voor de Texelaars. De ooggetuigen vertellen hoe zij merkten dat het oorlog was.

in het artikel uit de Texelse Courant hiernaast staat de melding uit 1940, waarin het eiland verboden gebied wordt verklaard voor niet-Texelaars: voor een toeristeneiland een strop, zoals de krant schrijft.

Hoeveel Joden er op Texel woonden is niet precies bekend. Op 1 februari bereikte het bericht dat alle joodse bewoners zich moeten melden Texel. In de Texelse Courant van 1 februari 1941 verschijnt de bekendmaking met de aanmeldingsplicht voor personen van Joodsen bloede. Overal verschijnen de bordjes ' voor joden verboden'. Alleen bij de fotohandel van Jan Nauta verscheen het bordje ' Für Deutsche Wehrmacht verboten', als blijk van zijn anti-Duitse gevoelens.

De joodse families Eli Vlessing en Izaak Vlessing hebben op Texel een goederenhandel in de Waalstraat in Den Burg. Zij handelen in van alles, wolhandel, manufacturen en meubelen. Tijdens de oorlog moeten de families Vlessing Texel verlaten. Voor de zaak worden bewindvoerders aangesteld. Na de oorlog keren alleen Eli Vlessing, zijn vrouw en drie zoons terug.

Op Texel hebben de Duitse soldaten weinig om handen. In de kustbatterijen worden de soldaten beziggehouden in afwachting van de vijand. De soldaten knutselen, vertroetelen huisdieren en organiseren zwemwedstrijden. De Zuidbatterij heeft een huisorkest en maakt een loflied op De Mok. Er wordt zelfs gewaterskied. De relatie tussen Duitsers en Texelaars is over het algemeen vrij goed. De ooggetuigen vertellen hoe zij met de bezetter omgingen.

In de zomer van 1941 valt Duitsland de Sovjet-Unie aan. Het Duitse leger maakt veel soldaten van het Rode Leger krijgsgevangen. De gevangenen sterven massaal aan besmettelijke ziekten en ondervoeding in de krijgsgevangenkampen.

Vanaf eind 1941 begint het Duitse leger met de opbouw van de 'Ostlegionen' (oostlegioenen). Dit waren militaire eenheden die waren samengesteld uit soldaten uit de niet-Russische minderheden van de Sovjet-Unie. Veel Georgiërs, Tsjetsjenen, Osseten en Oekraïners hadden te lijden gehad onder de Stalinistische terreur in de Sovjet-Unie.  

Onder veel volkeren bestond bovendien nog een onafhankelijkheidsdrang, die door de gedwongen collectivisatie van de landbouw, het opgelegde communistische systeem en de onderdrukking van de godsdienst versterkt werd. De Wehrmacht maakte gebruik van deze gevoelens in haar pogingen de niet-Russische krijgsgevangenen over te halen zich bij het Duitse leger aan te sluiten. 

Voor veel krijgsgevangenen was lijfsbehoud de belangrijkste reden om in Duitse dienst te treden. Zij verbleven in gigantische krijgsgevangenenkampen onder barre omstandigheden. De kans om te overleven was klein. Geschat wordt dat er tussen de 1 á 1,5 miljoen man tot de Ostlegionen toetrad.

De Ostlegionen waren geen zelfstandige legers maar bestonden uit kleinere eenheden, die onder Duitse leiding stonden. De uniformen onderscheidden zich van die van de Duitsers door het gebruik van nationale symbolen en traditionele klederdracht. Ooggetuigen Evgeni Artemidze en Grisha Baindurashvili vertellen hoe zij onderdeel werden van het Georgische Ostlegion. 

Dat er op Texel maar weinig gebeurde blijkt wel uit het feit dat er in 1942 nog in alle rust een natuurfilm werd opgenomen. Natuurfilmer Nol Binsbergen was speciaal tijdens de oorlog naar Texel gekomen om samen met filmmaker Herman van der Horst de vogels en de natuur van Texel te filmen. Zijn zoon, ooggetuige Michel Binsbergen, vertelt over het filmen op Texel. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep er in Den Burg vanaf de verdedigingswerken "Texla" een spoortje tot achter de algemene begraafplaats. Hiermee werd zand vervoerd voor de aanleg van verdedigingswerken. De uitgegraven gracht is nog steeds bij de algemene begraafplaats te zien. Ook de 40 bunkers in het bos aan het einde van het Gerritlandersdijkje zijn met zand bedekt dat met een spoorlijntje werd aangevoerd. Er liep ook een spoorlijntje over het zuidelijk deel van Texel. Met deze lijn werd materiaal aangevoerd voor de bouw van de Atlantikwall. De reis per trein van Oudeschild naar De Koog duurde ongeveer twee uur.  De jeugd van Oudeschild reed graag mee met het treintje, maar daaraan kwam op 14 februari 1943 een eind toen een locomotief ter hoogte van De Schans werd beschoten door twee Engelse vliegtuigen. De spoorlijnen zijn tot 'Dolle Dinsdag' (5 september 1944) door de Duitsers gebruikt. 

Op Texel werden er tijdens de oorlog verschillende 'vreemde' toepen gelegerd. Italianen, Brits-Indiërs, Kaukasiërs en ten slotte Georgiërs. Op 21 mei 1943 arriveren Brits-Indiërs op Texel. Ze waren in Noord-Afrika krijgsgevangen gemaakt en in Duitse dienst gegaan.

Het bataljon werd op Texel ingezet bij de kustverdediging. De Sikhs in het regiment mochten een tulband dragen om hun haar bij elkaar te houden, wat zij vanwege hun geloof niet mochten afknippen. Op 17 september vertrok het bataljon weer van Texel. Ze zouden plaatsmaken voor meer 'vreemde troepen': de Noord-Kaukasiërs en Georgiërs. Voor de Texelaars waren de Brits-Indiërs een bezienswaardigheid. De ooggetuigen vertellen wat zij van die 'vreemde snuiters' vonden.  

Naarmate het Duitse leger verder werd verslagen nam het vertrouwen van de Duitsers in de Ostlegionen af. De Duitsers waren bang dat zij in gevechten met het Rode Leger zouden overlopen. Geleidelijk werden de meeste eenheden verplaatst naar het westen, waar zij de Atlantikwall moesten verdedigen. 

Op 1 september 1943 bereikt het 822e Georgische infanteriebataljon via Frankrijk Zandvoort. Daar houden de Georgische militairen zich voornamelijk bezig met het bewaken van de kustverdediging. In mei 1944 reikt de commandant van het bataljon het 'Tapferkeits-und Verdienstauszeichnungen Fur Angehorige der Ostvolker' uit. De speciaal voor Sovjet-militairen in Duitse krijgsdienst ontworpen onderscheiding. Op de foto's staan de militairen in vol ornaat op het paradeterrein in Zandvoort. 

Van de Zandvoortse bevolking komen er klachten dat de Georgiërs aardappelen van het land stelen. Ondertussen leggen de Georgiërs contact met het plaatselijke communistische verzet (CPN). Hierin zit onder andere Annie Averink, verzetsnaam Annie Klein, die tijdens de Opstand later nog een rol zou spelen. Ooggetuige Evgeni Artemidze gaf zich bij de gesprekken uit voor politiek leider van de Georgiërs. 

De Georgiërs leveren de verzetsgroepen wapens, explosieven en voedsel uit de depots. Ook maken ze kustmijnen onklaar om een eventuele geallieerde landing mogelijk te maken. Ooggetuigen Evgeni Artemidze en Grisha Baindurashvili vertellen over hun aankomst in Zandvoort en de contacten met het verzet. 

Het Noord-Kaukasisch bataljon, als onderdeel van de Ostlegionen op 6 december 1942 opgericht in Wesola, Polen, wordt op Texel gestationeerd. Het Noord-Kaukasische bataljon vervangt de Brits-Indiërs die op Texel gelegerd waren. De Duitsers dachten dat de Brits-Indische soldaten niet geschikt waren voor een koude winter.

Veel contact hebben de meeste Texelaars niet met de Noord-Kaukasiërs, ook wel Berg-Kaukasiërs genoemd. Maar er zijn uitzonderingen. Texelaars proberen met de vreemde troepen te praten, spelen spelletjes en eten met elkaar. Er worden zelfs kinderen met wel erg donker haar geboren. De ooggetuigen vertellen over hun ontmoetingen met de Noord-Kaukasiërs. 

Grisha Baindurashvili vertelt dat ook de Georgische soldaten Nederlands nakomelingen voortbrachten.

Eten, drinken en onderdak zijn de belangrijkste levensbehoeften. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het in heel Nederland steeds lastiger om daarin te voldoen. Het eten gaat op de bon en de zwarte handel bloeit. Vooral in het laatste oorlogsjaar is er veel schaarste. 

Ook wordt de vrijheid van mensen ingeperkt. Zo moet men een persoonsbewijs hebben, zich aan de spertijd en verduisteringsvoorschriften houden. Mannen worden opgeroepen om te werken voor de Arbeidsdienst of om te gaan werken in Duitsland. Velen duiken onder om aan de 'Arbeitseinsatz' te ontkomen. Ook de media worden aan banden gelegd. Kranten moeten schrijven wat de bezetter zegt. Veel Nederlanders luisteren stiekem naar de Engelse radio en radio Oranje die uit Engeland uitzendt. 

Ook op Texel beïnvloedt de bezetting het dagelijks leven. Er lopen veel Duitse soldaten op het eiland rond. Delen van het eiland zijn spergebied: verboden gebied voor burgers. Ook mogen de eilandbewoners tussen 21:00 en 4:00 niet op straat zijn. Maar anders dan in grote delen van Nederland is er op Texel genoeg eten en maken de eilandbewoners zelf hun producten. De ooggetuigen vertellen over het dagelijks leven tijdens de oorlog. 

Mei 1944 wordt een groot deel van het gebied rondom De Koog ontruimd. Ooggetuige Michel Binsbergen vertelt dat in die tijd ook zijn vader van het eiland af moet. 

Op 6 juni 1944 landen de Gealiieerde troepen in Normandië, Frankrijk. Heel Nederland hoopte op een snelle bevrijding. Sommige Duitsers en NSB-ers raakten in paniek en trokken richting Duitsland. Ook in Zuid-Europa en Oost-Europa waren de Duitse troepen aan de verliezende hand. Het einde van de Duitse bezetting leek nabij.

Naarmate de oorlog vordert worden er in Duitsland steeds meer mannen opgeroepen voor het leger. Daardoor ontstaat er een tekort aan arbeidskrachten in de fabrieken. Om dit tekort op te lossen dwingt de bezetter mensen om te werken. Veel mannen duiken onder. In totaal worden ruim 600.000 Nederlanders in Duitsland tewerk gesteld. Cor Kievits zit tijdens de oorlog ondergedoken om aan deze 'arbeitseinsatz' te ontkomen. In augustus 1944 wordt zijn vader opgepakt. Via kamp Amersfoort wordt hij naar Duitsland afgevoerd. Daar sterft hij uiteindelijk in werkkamp Neuengamme. Ooggetuige Cor Kievits vertelt over de arrestatie van zijn vader.

Ten onrechte is er gemeld op radio Oranje dat Breda al bevrijd is. Nederlanders denken dat het hele land nu snel bevrijd zal zijn. Duitsers en NSB-ers slaan op de vlucht. Al snel blijkt dat de berichten voorbarig waren en keren de Duitsers en NSB-ers terug. Op 14 september 1944 wordt Maastricht als eerste grote stad bevrijd. 

Ooggetuige Bas van de Beek studeerde tijdens de oorlog in Den Briel. Toen de Geallieerden opstoomden vanuit het zuiden vonden zijn ouders het te gevaarlijk worden. 

Luchtslag boven de Texelstroom. Meer dan 20 Duitse schepen worden belaagd door de RAF op 25 september 1944. De witte wolkjes zijn afkomstig van ontplofte granaten, afgevuurd door de kustbatterijen en schepen. Op de achtergrond is duidelijk Texel te zien met de Mokbaai en 't Horntje.  

Alle Texelse mannen tussen de 17 en 36 jaar moeten zich melden op het Duitse hoofdkwartier ' Texla' voor dwangarbeid in Assen. De Texelaars moeten er lopend op hun versleten schoenen of klompen via de Afsluitdijk heen. In Asssen moeten ze, samen met zo'n 10.000 andere Nederlanders, verdedigingslinies opwerpen voor de terugtrekkende Duitse legers. Ze graven diepe sleuven in de grond om tanks tegen te houden. De ooggetuigen vertellen over de tocht naar Assen en onderduiken. 

In West-Nederland is door een strenge winter en een Duitse blokkade van voedseltransporten een enorme voedsel- en brandstofschaarste ontstaan. Tijdens de hongerwinter van 1944/45 komen kinderen uit Amsterdam, die er door honger en kou slecht aan toe zijn naar Texel. Daar zijn de omstandigheden beter. Texelse gezinnen nemen de 'Amsterdammertjes' op. De ooggetuigen vertellen over de magere kinderen die op Texel aankomen. 

Op 6 februari 1945 vervangt het Georgisch bataljon de Kaukasiërs op Texel. 'Russen' of 'Sjorsjiërs' worden ze steevast door de Texelaars genoemd. Er ontstaat al snel contact tussen de Texelaars en de nieuwe 'vreemde troepen', vriendschappen worden gesloten. De ooggetuigen vertellen over hun ontmoeting met deze 'woeste' mannen. 

Tijdens hun verblijf in Zandvoort hadden de Georgiërs nauwe banden met het communistisch verzet (CPN) onderhouden. Ze hielpen hen met sabotagesacties en leverden wapens die zij stalen uit de Duitse depots.

Eenmaal op Texel aangekomen proberen de Georgiërs ook contact te leggen met de Texelse ondergrondse. Evgeni Artemidze meldt zich op 7 februari bij de tweede man van het verzet, Jacob Keijzer. Ook leggen de Georgiërs contact met mevrouw Cornelia Boon Verberg, een van de weinige overtuigd communisten van het eiland. 

De Georgiërs hebben regelmatig contact met de Texelse illegaliteit, maar van een nauwe samenwerking is geen sprake. Zij willen liever samenwerken met een communistische beweging, maar die is er niet op Texel.  

Al in Zandvoort hadden de Georgiërs plannen gemaakt om in opstand te komen tegen de Duitsers en op te trekken naar Amsterdam. De Georgiërs zijn bang dat als zij niet tegen de Duitsers in verzet komen, zij in de Sovjet-Unie gezien zullen worden als landverraders en dat zij daarvoor zwaar gestraft zullen worden. De verzetsmensen in Zandvoort raadden de Georgiërs sterk af in opstand te komen, zij vonden de plannen slecht doordacht.

Maar nu de Geallieerden naderen, nemen de plannen van de Georgiërs vaste vormen aan. De opstand krijgt de codenaam Djenj rozdjenjie (dag der geboorte). Het Texels verzet is slecht op de hoogte van de precieze plannen van de Georgiërs. 

De mannen die in Assen tewerkgesteld waren keren terug. Ooggetuige Nico Eelman vertelt hierover.

Het is 5 april 1945. Texel is al bijna vijf jaar bezet door Duitse troepen. Eigenlijk, zeggen veel Texelaars, is de oorlog tot nu toe vrij rimpelloos verlopen. De geallieerde troepen hebben half Nederland al bevrijd, de bevrijding van Texel lijkt nog een kwestie van dagen.

Maar morgen, 6 april 1945, begint de Russenoorlog, een gebeurtenis die dood en verderf op het eiland zal zaaien en nog lang herinnerd wordt. Op deze website vertellen ooggetuigen over hun ervaringen voor, tijdens en na de Russenoorlog, 'Europa's laatste slagveld'.

In relatieve rust en vrede wachten de Texelaars, Duitsers en Georgiërs het einde van de oorlog af. Tot het bevel komt dat de helft van het bataljon naar het front bij Arnhem moet. 

Op donderdag 5 april 1945 geeft bataljonscommandant majoor Klaus Breitner het marsbevel aan de Georgische commandant, Sovjetkapitein Sjalwa Loladze. De Georgiërs moesten zich gereed maken om de volgende morgen van het eiland te vertrekken om ingezet te worden tegen de geallieerden in Oost-Nederland. 

De Georgiërs zijn bang dat als zij niet tegen de Duitsers in verzet komen, zij in de Sovjet-Unie gezien zullen worden als landverraders. En dat hun dan zware straffen te wachten staan. Om dit te voorkomen willen zij tegen de Duitsers in opstand komen om te laten zien dat ze niet met de vijand meevochten. De ooggetuigen vertellen wat zij wisten van de plannen van de Georgiërs.

De Georgiërs hebben een krijgsplan opgesteld voor de opstand. De Duitsers zouden 's nachts in hun slaap worden overvallen en 'geruisloos' worden vermoord met bajonet en dolk. Om de Duitsers, die hetzelfde uniform als de Georgiërs dragen, te herkennen was er een wachtwoord gekozen dat de Duitsers niet uit konden spreken. Dit wachtwoord was Denj Rozjdenij, Dag der geboorte.

Vervolgens zou het eiland veroverd moeten worden. Het eiland wordt verdeeld onder verschillende Georgische commandanten. In totaal zullen zes groepen van ongeveer 100 man proberen de verschillende strategische plekken op Texel in te nemen. Onder leiding van Madzijdze en Goedzjabidze zou de Noordbatterij worden ingenomen. Congladze zou De Koog en Oudeschild veroveren. Melikia zou met 80 tot 100 man de Zuidbatterij en Loodsmanduin veroveren. Nozadze zou optrekken naar het westelijk gedeelte van vliegveld De Vlijt en de Slufter en Artemidze naar het oostelijk deel van De Vlijt. Loladze, de commandant van de hele operatie, zou de Ortskommandatur in Den Burg en het bataljonshoofdkwartier Texla bezetten.

Huug Snoek en zijn broer Cor zijn lid van de ondergrondse verzetsbeweging. Zij hebben al geruime tijd contact met de Georgiërs. Op 5 april hebben zij een vergadering met enkele vertegenwoordigers van de Georgiërs, waaronder Evgeni Artemidze, de politiek leider. 'Heute nacht um ein Uhr Krieg,' vertelt hij aan de gebroeders Snoek.  

Zij hadden eerder van het plan voor een opstand gehoord, maar geloofden niet dat het er daadwerkelijk van zou komen. De broers zitten in een moeilijk parket: ze moeten de Texelse illegaliteit van het plan op de hoogte te brengen, maar ze kunnen zich niet vrij over het eiland bewegen. Het is reeds na spertijd. Bovendien zitten Huug en Cor Snoek beiden ondergedoken nadat ze illegaal uit de arbeidseinsatz in Assen zijn terruggekeerd. Ooggetuige Huug Snoek vertelt over de samenwerking met de Georgiërs.

Om 1:00 komen de Georgiërs in opstand. Het verzet is dan nog niet op de hoogte gebracht. Overal op het eiland doden de Georgiërs met messen en bajonetten ongeveer 400 Duitsers van het bataljon. Ze proberen zo min mogelijk geluid te maken om de Duitsers die op andere plaatsen van het eiland gestationeerd waren, niet te alarmeren. Dat lukt niet helemaal, enkele Georgiërs gebruiken handgranaten en mitrailleurs. De ooggetuigen vertellen wanneer zij merkten dat er iets aan de hand was. 

De Duitse commandant majoor Klaus Breitner van het 822st Georgische bataljon was een van de weinige overlevenden van de Georgische opstand. De opstand liep aanvankelijk gesmeerd voor de Georgiërs. Twee Duitsers waren echter ontsnapt naar Den Helder en Breitner had kans gezien de zuidelijke batterij te bereiken en alarm te slaan. 

Breitner licht per telefoon Den Helder in. 'De "Sondermeldung Texel" waarin men de opstand van de Georgiërs meldt aan de Hitler-bunker, wordt prompt beantwoord: "Alle Georgiers direct doden', luidt het commando." Breitner is altijd woedend gebleven over het 'hoogverraad' dat de Georgiërs volgens hem pleegden. 

Enkele uren na het begin van de opstand hebben in een bunker bij Texla enkele leden van het Texelse verzet een bespreking met Sjalwa Loladze, de leider van de Georgiërs. Loladze doet een aantal mededelingen over de opstand. Zo zegt hij dat de opstand is uitgebroken van Texel tot Amsterdam; dat praktisch alle militaire bolwerken op Texel in handen zijn van de Russen; en dat de Geallieerden onderweg zijn om hen te ondersteunen. Later blijkt dat dit niet waar is.

Ook geeft Loladze het verzet enkele orders. Zo eist hij dat de ondergrondse 200 mannen ter beschikking stelt en dat ze afrekent met de NSB-ers. Kelder, de commandant van het verzet, weet het aantal mannen dat moet worden geleverd terug te brengen tot honderd. De NSB-ers worden inderdaad opgepakt door de ondergrondse.

Het Texelse verzet sluit NSB-ers op in het raadhuis van Den Burg. In eerste instantie wilden de Georgiërs alle NSB-ers liquideren. De ondergrondse vond dat te ver gaan. In de vroege ochtend van 6 april arresteren de Binnenlandse Strijdkrachten (de ondergrondse) NSB-ers en sluiten ze op in een kamer van het raadhuis van Den Burg.   

Om 8:00 uur 's ochtends komen de Georgiërs erachter dat er nog Duitsers in hotel De Texel zitten. Zij hadden op de Georgiërs geschoten vanuit het hotel. De Georgiërs eisen dat de Duitsers zich onmiddellijk zouden overgeven, anders zouden ze het hotel opblazen. De burgers die zich nog in het hotel bevonden gingen via de achteruitgang weg. Aan de Duitsers werd gevraagd hun wapens in te leveren en zich over te geven. Zij zouden dan worden gespaard. Nadat de Duitsers zich hadden overgegeven zijn zij naar Texla gebracht en zonder vorm van proces gefusilleerd.  

De veerboot 'Dokter Wagemaker', destijds het grootste schip van de T.E.S.O. (Texelse eigen Stoombootonderneming), vertrekt zonder een passagier aan boord richting Den Helder. De kogels, bedoeld voor de Georgiërs, vliegen rakelings langs het schip. Later zou de Dokter Wagemaker worden ingezet om gewonden en nieuwe troepen te transporteren.

Ook in De Koog is in de nacht van 5 op 6 april de opstand begonnen. Zo'n dertig Duitsers worden er vermoord, maar daarmee was De Koog niet ingenomen. Er bevinden zich nog Duitse soldaten in een aantal huizen in het dorp en in de bunker Kaap Nol. Congladze was verantwoordelijk voor het innemen van De Koog en Oudeschild. Hij trok van De Koog via Texla naar Oudeschild. Achtergebleven troepen bestormen om half 9 's morgens bunker Kaap Nol met handgranaten. Het lukt niet om deze in te nemen.

Volgens het krijgsplan moest de havenplaats Oudeschild op de eerste dag ingenomen worden. Onder leiding van Congladze komen de Georgiërs om 7.00 uur vanuit Den Burg langs de Nieuweweg richting Oudeschild. Ze stellen een geschut op en tegen half negen openen zij het vuur op de eenmansbunkers en de batterij aan de haven. In de loop van de morgen nemen de Georgiërs Oudeschild in. 

Ook de bij de vuurtoren gelegerde Georgiërs komen in opstand. De Duitsers wordt die nacht de keel doorgesneden, maar net als overal op het eiland, slagen enkele Duitse soldaten erin te ontsnappen. Enkelen van hen voegen zich bij hun kameraden in de Noord-Batterij. De Georgiërs verzuimen een belangrijke Duitse grenspost bij De Cocksdorp aan te vallen. 's Avonds trekken de Duitsers zich zonder te vechten terug uit de post.

Cornelia Boon-Verberg woont aan de Vuurtorenweg in de Cocksdorp. Zij had voor de opstand al contact met twee Georgiërs. Deze Georgiërs hadden in vertrouwen verteld dat hun bataljon een opstand tegen de Duitsers voorbereidde. Ze wilden peilen hoe de bevolking zou reageren, maar de Texelaars er niet rechtstreeks bij betrekken. Op de eerste dag van de Russenoorlog zorgt mevrouw Boon-Verberg in opdracht van de Georgiërs voor een radio. Zo kunnen de Georgiërs te weten komen hoe er in Engeland wordt gereageerd. Maar op de radio wordt niets gezegd over de opstand op Texel. Zijn de geallieerden niet op de hoogte, of steunen zij de opstand niet? Mevrouw Boon-Verberg geeft de overige nieuwsmeldingen persoonlijk door aan commandant Snobiladze van De Cocksdorp.

Anders dan in de meeste dorpen op Texel waren er in Oosterend weinig Duitse troepen gelegerd. In het 'doktershuis' waren slechts zo'n 6 à 7 Duitsers ingekwartierd. Op de ochtend van de opstand beseffen zij al snel aan welk noodlot ze die nacht zijn ontsnapt. Als de inwoners van het dorp zich in de loop van de ochtend voor het doktershuis verzamelen, raken de soldaten in paniek en komen met hun geweer in de aanslag naar buiten gerend. Gelukkig kan een inwoner, de oude heer Kalf, de soldaten kalmeren. Zij kiezen het hazenpad en laten Oosterend in rust achter.

Die nacht weten de Georgiërs ook bunkercomplex Ongeren in handen te krijgen. De Georgiërs denken dat alle Duitsers dood zijn, maar van de 25 Duitsers overleven er 3 de nachtelijke moordpartij. Zij verbergen zich in een sloot. Om 8:00 uur 's ochtends verlaten de Georgiërs het bunkercomplex om zich bij het offensief in Eierland te voegen. Ze laten het oorlogstuig intact achter. Dat hadden ze beter niet kunnen doen. Aan het eind van de dag krijgen de Duitsers Ongeren weer in handen en kunnen zij het wapentuig inzetten tegen de opstandelingen. 

Het Texels verzet roept op aandringen van de Georgiërs alle Texelse mannen op om mee te vechten tegen de Duitsers. In Den Burg worden plakkaten opgehangen met de oproep zich te melden bij het bunkercomplex Texla en de wapens tegen de bezetter op te pakken. Ook al is het voor de meesten onduidelijk wat er aan de hand is en wat er van hen wordt verwacht, toch geven veel Texelse mannen gehoor aan de oproep. Van de tweehonderd melders heeft de helft militaire ervaring en neemt een wapen in ontvangst.

Uiteindelijk loopt de oproep uit op een fiasco en vecht bijna niemand mee. Bij het bunkercomplex Texla worden de Georgiërs en de aanwezige Texelaars zwaar onder vuur genomen door de Duitsers. Rond het middaguur, als de beschietingen op Texla voorbij zijn, gaat een aantal Texelaars naar huis om 'een koppie' te drinken. Geschrokken van het geweld keren de meesten van hen niet terug op het strijdtoneel. De ooggetuigen vertellen hoe zij reageerden op de oproep om mee te vechten.

Terwijl tientallen Texelse mannen naar bunkercomplex Texla zijn gegaan om zich te melden, is de situatie in Den Burg ondertussen verwarrend en gespannen. Het is de Georgiërs niet gelukt heel Den Burg in handen te krijgen en in veel delen van het dorp maken de Duitsers nog de dienst uit. 

Als represaille voor de Georgische opstand arresteren de Duitsers om 11:00 14 Texelaars in Den Burg. Zij worden ervan verdacht de Georgiërs te hebben geholpen, maar de meeste van hen zijn willekeurige voorbijgangers. 

Op een open vrachtwagen worden de gearresteerde Texelaars naar De Mok gebracht. Vier van hen weten te ontsnappen, waaronder ooggetuige Cor Kievits. De overige tien worden op het strand in de Mokbaai geëxecuteerd. Lang bleef het lot van deze tien burgers onzeker. De Duitsers gaven geen antwoord op de vraag wat er met hen gebeurd was. Pas op 22 mei 1945 werd het graf gevonden van deze tien burgers op het strand bij de Mok. Ooggetuige Annie van Swinderen ziet de vrachtwagen voorbij rijden.

De opstand was goed begonnen voor de Georgiërs. Ze hadden in enkele uren driekwart van Texel bevrijd. Maar in de loop van 6 april keerden hun kansen. Diezelfde nacht was het een aantal Duitsers elders op het eiland toch gelukt te ontsnappen aan de Georgische slachting en zij hadden alarm geslagen. Daar werd vanaf het vasteland snel op gereageerd, met beschietingen en de aanvoer van nieuwe troepen vanuit Den Helder. Bovendien was het de Georgiërs niet gelukt een aantal belangrijke stellingen in handen te krijgen, waaronder de Noord- en Zuidbatterij. 

In de middag begint het Duitse tegenoffensief. Vanaf de Noord- en Zuidbatterijen worden 2000 granaten landinwaarts afgevuurd. Ook vanaf Den Helder worden de opstandelingen beschoten. In Den Burg wordt er tot begin van de middag hard gevochten. De NSB-ers die in het raadhuis waren opgesloten kunnen tijdens de beschieting een veilig heenkomen zoeken. De Binnenlandse Strijdkrachten hadden de bewaking opgeheven. 

Het verbaasde iedereen dat er nog zoveel Duitse militairen waren. Ze hadden één opdracht: bij elk commando dat niet werd opgevolgd, rücksichtslos neerschieten, zonder aanziens des persoons. Het was het begin van een guerrillaoorlog, van man tot man, die weken duurde en vele slachtoffers eiste. De ooggetuigen vertellen wat zij van het tegenoffensief hebben gezien. 

Ondertussen probeert Cor Kievits een veilig onderdak te zoeken.

De Duitse commandant Klaus Breitner stelt de Georgiërs een ultimatum. Voor drie uur 's middags moeten zij alle wapens inleveren en zich overgeven. Doen zij dit niet, dan zullen zij met zwaar geschut beschoten worden. Twee Georgische soldaten die bij de Duitse troepen in Den Helder gelegerd zijn moeten dit ultimatum overbrengen. Zij fietsen met een witte vlag door de Molenstraat in Den Burg. Het groepje Georgiërs, onder wie Loladze, aan wie de eis wordt overgebracht verscheurt het papier. De twee soldaten uit Den Helder kiezen de kant van de Georgiërs en komen later om in de strijd.

In de loop van de middag trekken de Georgiërs, onder aanvoering van Loladze, zich terug uit Den Burg. Waarschijnlijk heeft hij zo willen voorkomen dat de Duitsers het dorp met artillerie zouden beschieten. Het mocht niet baten. 

Den Burg wordt beschoten vanuit de noordelijke batterij, De Mok, het Loodsmansduin en een fort tussen Den Helder en De Kooi. De beschietingen richten veel schade aan. Tientallen huizen raken zwaar beschadigd, vijftig huizen zijn verwoest. Uiteindelijk komen er 89 burgers om.  De ooggetuigen vertellen over de wat ze meemaken tijdens het bombardement.

Nadat de Duitsers Den Burg hebben heroverd op de Georgiërs, rukken ze op naar bunkercomplex Texla. De Georgiërs ontruimen Texla als de Duitsers naderen. De Texelaars die nog in Texla zijn, besluiten ongezien voor de Georgiërs het strijdtoneel te verlaten. Zij vrezen dat als zij blijven ze door de Duitsers zullen worden omgebracht. Zij hadden immers de kant van de opstandelingen gekozen. De mannen kruipen in het donker van schuur naar schuur tot ze in veiligheid zijn. In Texla blijven enkele gewonde Georgiërs en een Nederlands verpleegster achter. Als de Duitsers Texla innemen schieten zij de gewonden dood.

Na de eerste dag zijn Den Burg, Texla, Ongeren en Oudeschild weer in Duitse handen. Bij het bombardement op Oudeschild op vrijdag 6 april zijn enkele huizen verwoest en zijn schepen lekgeslagen en beschadigd. De Duitsers waren van plan om Oudeschild rond het middaguur opnieuw te beschieten. Een Duitse soldaat is met een roeiboot naar de bewapende schepen voor de kust gevaren. Daar heeft hij gemeld dat de Georgiërs reeds vertrokken waren. Het bombardement is toen niet doorgegaan.

De Georgiërs trekken zich terug op Eierland, het noordelijk deel van Texel en houden stand in De Koog, bij vliegveld De Vlijt, en rond de vuurtoren in het noorden. In Den Burg en Oudeschild wordt het rustig. De Duitse troepen rusten uit in Den Burg om vervolgens verder te trekken. Reddingsploegen zijn tussen de puinhopen in Den Burg op zoek naar doden en gewonden. 

Texelaars worden ondertussen gedwongen om gesneuvelde Duitse militairen te begraven op de Duitse militaire begraafplaats in Den Burg. In veertien dagen tijd werden rond de 600 Duitse soldaten begraven. De meeste van hen waren in de eerste nacht om het leven gebracht. De ooggetuigen vertellen wat zij zagen van de chaos na die eerste dag. 

In de nacht van 6 op 7 april heeft het Noord-Hollandse verzet een Duitse trein laten ontsporen, ongeveer 30 kilometer bij Den Helder vandaan. Door de trein te saboteren hoopte het verzet de aanvoer van Duitse versterkingen, die tegen de Georgiërs zouden worden ingezet, te belemmeren. Enkele dagen is het treinverkeer naar Den Helder gestremd.

Op 7 april wordt er om De Waal een felle strijd geleverd. De Georgiërs hadden zich op Eierland teruggetrokken en bereiden nu een tegenaanval op De Waal voor. Zij trekken vanuit het noorden langs de Hoofdweg in de richting van De Waal. ’s Morgens rond half twaalf graven zij zich in halverwege de Zaandammerdijk en plaatsen zij een granaatwerper bij boerderij Ora et Labora.

De Duitsers zitten nog met een kleine bezetting in De Waal. De hele dag bestoken de Duitsers en de Georgiërs elkaar. Langzamerhand trekken de Georgiërs naar De Waal. Rond half drie bezetten zij het dorp, nadat de Duitsers zich in de richting van Ongeren hebben teruggetrokken.  

De Duitsers beschieten eerst met name de boerderij Ora et Labora en het Zaandammerdijkje, maar naarmate de Georgiërs oprukken komt ook De Waal zelf onder vuur te liggen. Veel dorpelingen ontvluchten het dorp en vinden onderdak bij boerderijen in de omgeving. Als het gerucht gaat dat de Georgiërs ook oprukken naar Den Burg verlaten veel bewoners daar het dorp. Ook zij zoeken onderdak bij boerderijen in de buurt. De Georgiërs trekken zich echter terug en bereiken Den Burg niet. Waarschijnlijk heeft de aanvoer van nieuwe Duitse troepen hun opmars verhinderd. 

's Avonds beschieten de Duitsers het dorp weer. De Nederlands Hervormde kerk van De Waal wordt om 7 uur ’s avonds getroffen en brandt in de avond van 7 april helemaal uit. De ooggetuigen vertellen over wat zij deze dag van de strijd zagen.

Terwijl de strijd om De Waal hevig woedt, wordt er ook in het noorden van het eiland flink gevochten. 's Middags beschieten de Duitsers vanaf Vlieland en de Noordbatterij de bunkers rondom de vuurtoren bij De Cocksdorp. Ook de vuurtoren zelf krijgt een paar voltreffers. Tegen de avond voeren de Duitsers een aanval uit op de bunkers waar de Georgiërs zitten, maar de opstandelingen weten de aanval af te slaan.

De Georgiërs worden steeds meer in het nauw gedreven. Ze worden door de Duitsers uit het 'oude deel' (het zuidelijk deel) van Texel gedreven. Na de hevige strijd om De Waal op 7 april hebben de Duitsers in de vroege ochtend van 8 april het dorp weer in handen. Veel bewoners die voor het artillerievuur waren gevlucht zijn nog niet terug. De Duitse soldaten dwingen de achtergebleven of net teruggekeerde bewoners voorop te lopen terwijl ze zoeken naar Georgiërs. De bewoners worden als menselijk schild gebruikt, deze tactiek passen de Duitsers op meer plaatsen toe. De Georgiërs gaan niet mee in deze tactiek en proberen de burgers zoveel mogelijk te sparen; zij trekken zich terug op Eierland, het noordelijk deel van Texel. Daar gaan tijdens gevechten tientallen boerderijen in vlammen op. Overal op Texel konden de bewoners de vuurzee zien. De ooggetuigen vertellen wat zij zich herinneren van die dag.

Op 8 april maken de Duitsers bekend dat het verboden is aan Georgische militairen onderdak te verlenen of op een andere manier te helpen. Op het overtreden van dit verbod stond de doodstraf en het verbranden van het huis. Ondanks het verbod helpen veel Texelaars de Georgiërs. De ooggetuigen vertellen over deze hulp.

Op 8 april wordt direct duidelijk dat de Duitsers het niet bij dreigementen laten. Het jonge echtpaar Zegel uit Oudeschild heeft een gewonde Georgiër in huis. Als zij de Georgiër aangeven - volgens sommigen verhalen op aandringen van de soldaat zelf- worden zij alsnog gefusilleerd. De Georgiër wordt ter afschrikking opgehangen aan een verkeersbord van de ANWB in Den Burg. Het verhaal over het lot van de familie Zegel gaat als een lopend vuurtje over het eiland. De ooggetuigen vertellen allemaal een net iets andere versie. 

Op zondagmorgen gaat het gerucht dat De Cocksdorp onder kerktijd beschoten zou worden. Waar dit bericht vandaan komt is niet bekend, maar veel dorpsbewoners verlaten voor de zekerheid het dorp. Om half elf wordt De Cocksdorp inderdaad beschoten vanaf de Noordbatterij.

Tijdens de beschieting op De Cocksdorp proberen de Georgiërs de Noordbatterij in handen te krijgen. Maar zij zijn sterk in de minderheid en ook hun wapentuig is ontoereikend voor een succesvolle bestorming. De Noordbatterij is versterkt met dikke betonnen wanden, waar de geweren en granaatwerper van de Georgiërs niet tegen op kunnen. Net zoals het Melikia in het zuiden niet was gelukt de zuid-batterij in handen te krijgen, lukte het aanvoerder Madzijdze het niet de Noordbatterij te veroveren. Ooggetuige Meijert Boon, die indertijd in Cocksdorp woonde, vertelt over de beschietingen.

Een van de laatste plaatsen die nog in handen is van de Georgiërs is De Koog, in het westen van het eiland. De Duitsers willen De Koog koste wat kost veroveren. Vanaf de Zuidbatterij bestoken zij de bunkers rondom De Koog. Ook gaan de Duitsers die rondom De Koog liggen tot de aanval over. Maar de Georgiërs weten de aanval af te slaan. 

Zondagsmiddags 8 april om vijf uur begint het grote offensief bij De Koog. Zeker 500 Duitse soldaten rukken op naar het dorp. De Georgiërs hebben een granaatwerper op Kaap Nol in stelling gebracht. Er wordt hevig geschoten. De Duitsers hebben een numeriek overgewicht; zij zijn met ongeveer 3600 man, de Georgiërs met zo'n maar 400 man. Ook hebben de Duitse soldaten steun van de batterijen.

Toch houden de Georgiërs het nog lang vol. Pas op 10 april, na drie dagen vechten, worden ze gedwongen zich terug te trekken. De Georgiërs voegen zich bij hun kameraden in de duinen ten noorden van De Koog en bij vliegveld De Vlijt. Tijdens de terugtrekking verwijderen ze prikkeldraad rondom twee mijnenvelden. Dit kost een aantal Duitsers later het leven toen zij op het mijnenveld liepen. De Duitsers nemen het dorp in. 

De achtergebleven bewoners van De Koog hebben het niet makkelijk. Zij worden gedwongen om lijken van gesneuvelde soldaten naar de begraafplaats van Den Burg te brengen. De Duitsers hebben zware verliezen geleden bij de inname van De Koog, en zij voelen zich niet gesteund door de bewoners. De ooggetuigen vertellen over de zware strijd.

Het Texels verzet had vanaf het begin van de opstand vanuit bunkercomplex Texla geprobeerd radiocontact te krijgen met Engeland om om hulp te vragen. Dit was niet gelukt. Op het eiland is geen deugdelijk radiografisch apparaat meer te vinden. Er zit niets anders op dan zelf naar Engeland te vertrekken. Reddingsboot 'Joan Hodshon', die vlakbij de vuurtoren gestationneerd ligt, wordt vaarklaar gemaakt. 

Midden in de nacht stappen 10 Texelaars en 4 Georgiërs aan boord, waaronder de Georgische aanvoerder Madzijdze, die de Noordbatterij had moeten innemen. Onderweg worden de zeezieke Georgiërs door de Texelaars van hun wapens ontdaan.

De bemanning bereikt veilig de Engelse kust, maar er komt geen hulp voor Texel. De Nederlandse regering in ballingschap vindt dat de voedseldroppings voor Nederland onder geen beding in gevaar mogen komen. Een aanval op bezet gebied zou die droppings in gevaar kunnen brengen. 

De Duitsers voeren versterkingen aan in het noorden van Texel. De ring om de polder Eierland wordt zo goed als gesloten. In de ochtend nemen de Duitsers De Cocksdorp weer onder vuur. In de avond schieten de Duitsers op alle bunkers in het complex De Vlijt. De Georgiërs hebben zich ingegraven naast de bunkers en hebben weinig last van de beschietingen. Rond 18:00 uur wordt De Cocksdorp opnieuw onder vuur genomen door de Noordbatterij. Om 19.00 uur wordt hoeve 'Bern' getroffen. Gelukkig vallen er geen slachtoffers, maar er is veel chaos. De ooggetuigen vertellen over de vluchtelingen en de chaos.

De Georgiërs, onder andere Loladze, Melikia en Artemidze, houden in de telefoonbunker op vliegveld De Vlijt een krijgsraad. Ze besluiten onder druk van de Duitse aanvallen en de groeiende Duitse troepenmacht om van tactiek te veranderen. Ze zullen de Duitsers niet meer aanvallen. Om de strijd zo lang mogelijk te rekken zullen ze over de gehele linie in de verdediging gaan. De taken worden verdeeld, elke Georgiër die van de hoofdmacht zou worden afgesneden krijgt de strikte opdracht de vijand zoveel mogelijk weerstand te bieden. Ook al zou dit ten koste gaan van het eigen leven. Overgave betekende de dood. 

In een manifest roept de Communistische Partij Nederland de Duitse soldaten die in Den Helder gelegerd zijn op de kant van de Georgiërs te kiezen. Annie Averink is betrokken bij het opstellen van dit pamflet. De CPN doet een beroep op het Duitse eergevoel. Adolf Hitler moet vallen als Duitsland wil leven! De eerste versie van het pamflet is te uitgebreid om snel te kunnen lezen. Daarom wordt er enkele dagen later een verkorte versie verspreid. De kern van dit pamflet is ' Weg met het Nationaalsocialisme, leve de internationale vrijheid en leve de solidariteit!' 

De 38 slachtoffers van het bombardement op Den Burg van 6 april liggen op 10 april opgebaard in de Doopsgezinde kerk in de Kogerstraat. Veel mensen nemen afscheid van de slachtoffers.

Op 11 april worden in de ochtend 11 slachtoffers vanuit de R.K. kerk in de Molenstraat naar de begraafplaats aan de Hollewalsweg gebracht. Nadat de pastoor heeft gesproken houdt ook de NSB-burgemeester Rijk de Vries een korte toespraak. Ook namens de Duitse Ortskommandant wordt er een bloemenkrans gelegd. 's Middags worden 27 burgerslachtoffers vanuit de Doopsgezinde kerk begraven op de Algemene Begraafplaats in Den Burg. Ook de slachtoffers in Oudeschild worden nog tijdens de opstand begraven. De ooggetuigen vertellen over de begrafenissen van hun dierbaren.

Ondertussen ligt Den Burg in puin. Annie van Swinderen vertelt hoe haar familie een nieuw huis kreeg toebedeeld.

Vanaf 11 april hadden de Duitsers voorbereidingen getroffen voor een grote aanval op de Georgiërs. Om 6 uur 's ochtends openen de Duitsers het vuur op de boerderijen langs de Postweg en op de bunkers van Vlijt. Om 8 uur ging ook de infanterie tot de aanval over. Verschillende keren voeren de Duitsers een aanval uit op de Georgiërs die vliegveld De Vlijt in handen hebben. De Duitsers leiden zware verliezen. Ondanks hun numerieke en materiële overwicht kunnen ze niet tegen de vechtlust van de Georgiërs op. De Duitsers moeten zich terugtrekken tot aan de Ruigendijk.

Tientallen boerderijen zijn in brand geschoten en tot de grond toe afgebrand. Ooggetuige Bas van de Beek vertelt over de opstand, ook dat er veel gezelligheid was. Ooggetuige Theo Witte vertelt over de beschietingen.

De vele Duitse gewonden na de zware gevechten in de Eierlandse polder worden naar de haven van Oudeschild afgevoerd. Van daar worden de gewonden naar Heiloo gebracht. Op de boot, onderweg naar Heiloo en ook in Heiloo sterven verscheidene gewonden. Als plaats van overlijden wordt voor deze doden Texel niet genoemd. Het is daarom moeilijk om een juiste inschatting te maken van het aantal Duitse doden.

Na de zware gevechten om vliegveld De Vlijt hebben de Duitsers zich teruggetrokken tot aan de Ruigendijk. Maar ze geven zich niet gewonnen. De Duitsers zetten alles op alles om vliegveld De Vlijt te veroveren op de Georgiërs. Vanuit de polder Het Noorden, vanaf de Ruigendijk, vanaf de Noord- en Zuidbatterij en vanaf Vlieland wordt De Vlijt door de Duitsers beschoten. Weer vliegen verschillende boerderijen in de omgeving in brand, gebouwen op het vliegveld storten in. Rond drie uur in de middag gaat de Duitse infanterie tot de aanval over. Zij hebben witte lappen om hun linkerbeen gewonden. Zo onderscheiden zij zich van de Georgiërs die dezelfde uniformen dragen.

De Duitsers blijven vliegveld Vlijt voortdurend onder vuur nemen. Zij zijn met veel meer manschappen dan de Georgiërs. In de nacht van 13 op 14 april beginnen de Georgiërs met het ontruimen van Vlijt. Pas op 16 april zullen ze het vliegveld volledig opgeven.

De overgebleven Georgiërs trekken in de richting van de natuurgebieden Muij en Slufter. De gevechten in de Eierlandse polder zijn hevig. De Duitsers beschieten boerderijen waarvan zij vermoeden dat Georgiërs zich er schuilhouden. Ook De Cocksdorp wordt beschoten, waarbij veel schade wordt aangericht.

De Duitsers boeken succes in de strijd en de Georgiërs trekken zich om 1:00 uur terug uit de Cocksdorp. Zij voegen zich bij hun kameraden rond de vuurtoren. Het is het laatste bolwerk dat zij nog in handen hebben. De kansen voor de Georgiërs lijken nu definitie verkeken.

De Duitsers nemen de tijd om de vuurtoren - het laatste bastion van de Georgiërs - geheel te omsingelen. De Noordbatterij, het bunkercomplex dat gedurende de hele opstand in handen van de Duitsers is gebleven, wordt versterkt. Het puntje van Texel wordt omringd door zwaar geschut op alle toegangswegen, duinen en strand. Door de mijnenvelden rond de vuurtoren is er maar een toegangsweg beschikbaar voor de Duitsers: de Vuurtorenweg. 110 Georgiërs bij de vuurtoren maken zich op voor de laatste slag.

De Duitsers heroveren het laatste bolwerk van de Georgiërs, de vuurtoren bij De Cocksdorp. Het kost ze twee dagen. De strijd is fel, de Georgiërs verdedigen de vuurtoren met hun leven. Zij vechten tot de laatste kogel. Met de inname van de vuurtoren is het hele eiland onder Duitse controle. 36 Georgiërs ontsnappen aan de belegering. De gevangengenomen Georgiërs worden geëxecuteerd bij hoeve Buitenzorg. De Georgiërs hebben nu geen basis meer van waaruit zij kunnen vechten tegen de Duitsers. De overlevenden verspreiden zich over Texel en zitten verstopt in bossen, in de mijnenvelden of ondergedoken bij Texelaars. Vanuit hun schuilplaatsen blijven zij een guerilla tegen de Duitsers voeren.

Tussen 22 en 26 april voeren de Duitsers een klopjacht uit op overlevende Georgiërs. In een linie, gewapend met honden en vlammenwerpers, trekken de Duitsers over het eiland. De Georgiërs verbergen zich in mijnenvelden, in de duinen en bossen en bij Texelaars thuis.

De Duitsers waarschuwen de Texelse bevolking voor de laatste keer. Op het helpen van Georgiërs staat de doodstraf en het in brand steken van het huis. De Duitsers roepen de Texelaars op elke Georgiër te melden bij de dichtstbijzijnde Duitse post. Toch helpen veel Texelaars de Georgiërs, door ze voedsel te geven en soms te verbergen. Ook medische hulp wordt geboden. De meeste Georgiërs houden zich schuil in de bossen. Sommigen zitten in ondergrondse holen. 's Nachts komen zij voedsel halen bij boerderijen, of Texelaars brengen voedsel naar ze toe. De ooggetuigen vertellen over de klopjacht en de hulp aan de Georgiërs.

Samen met negen soldaten zit de Georgische leider Loladze op een boerderij (Plassendaal in de hoek van Waalenburg) verborgen. De Duitsers omsingelen de boerderij en schieten hem in brand. Loladze en enkele medestrijders overleven de brand en verbergen zich in de kelder. De Duitsers houden de brandende boerderij omsingeld. Als Loladze en een soldaat proberen te vluchten worden zij doodgeschoten in een greppel. 

Twee dagen later, op 25 april vragen de Duitsers om uitlevering van de Georgiërs en met name Loladze. Zij weten dan nog niet dat Loladze al dood is.

Als de ergste oorlogshandelingen voorbij zijn wordt snel duidelijk dat de opstand aan veel Duitse en Georgische soldaten het leven heeft gekost. De opstand der Georgiërs zal uiteindleijk het leven kosten aan 117 Texelaars, 482 tot 565 Georgiërs, en ongeveer 600 Duitsers. Met name het aantal gewonde en gesneuvelde Duitsers is onduidelijk; schattingen variëren van 420 tot 2347. Ook de materiële schade was groot, tientallen boerderijen gingen in vlammen op, met name in de Eierlandse polder.

Ooggetuige Meijert Boon herinnert zich nog hoe hij tijdens een rondwandeling gesneuvelde Duitse en Georgische soldaten tegenkwam. Na 26 april zijn er eigenlijk geen oorlogshandelingen meer op Texel. De Georgische soldaten houden zich schuil en wachten af. Zo af en toe komt het nog tot confrontaties tussen Georgiërs en Duitsers. Zo schiet Artemidze, politiek leider van de Georgiërs, twee Duitse soldaten dood en pikt hun fiets in. Het komt ook voor dat Georgiërs goed door een Duitse controle komen en dan van achteren alsnog de Duitsers doodschieten. Vaak komen zij dan zelf ook om het leven. Ook doen Georgische soldaten samen met het Texelse verzet een poging om in te breken bij een Duitse opslagplaats van voedsel en munitie. De poging mislukt. Zo blijven er confrontaties tussen Duitsers en Georgiërs. 

De familie Halsema aan 't Gerritslanderdijkje voorziet vele Georgiërs van voedsel. Zelfs hun varken wordt geslacht. Verschillende verzetsstrijders zitten er ondergedoken, politiek leider Evgeni Artemidze voegt zich bij hen. Vanuit huize Halsema is er contact met Georgiërs die zich in de dennenbossen hadden teruggetrokken. Op 27 april komt Congladze naar huize Halsema, vanaf dat moment het illegale 'bataljonshoofdkwartier'.

De Duitsers geven de Texelaars voor de tweede keer een allerlaatste waarschuwing. Op het helpen van Georgiërs staat de doodstraf en het in brand steken van het huis. Ondanks deze waarschuwing blijven veel Texelaars de Georgiërs helpen.

Op 5 mei capituleert Duitsland. Terwijl heel Nederland feest viert, blijft de situatie op Texel gespannen. De Duitse militairen weigeren hun wapens neer te leggen omdat zij zich niet veilig achten voor de Georgiërs. Texel is het laatste slagveld van Nederland. Ondertussen worden er erehagen gebouwd voor de bevrijder. Maar die was nog in geen velden of wegen te bekennen. De ooggetuigen vertellen over hun gemengde gevoelens bij deze dag.

De Georgiërs beschouwen zich als de winnaar en komen uit hun schuilplaatsen te voorschijn. Om de strijdende partijen zoveel mogelijk uit elkaar te houden, wordt afgesproken dat de Georgiërs alleen 's nachts over het eiland mogen bewegen en de Duitsers alleen overdag. Toch volgen er nog talrijke schietpartijen tussen de Georgiërs en Duitsers, met tientallen slachtoffers als gevolg. De schietincidenten houden aan tot de komst van de Canadezen op 20 mei, bijna drie weken later. 

Na de bevrijding willen veel mensen de 'foute Nederlanders' een lesje leren. In heel Nederland worden NSB'ers uit hun huizen gehaald, vernederd en gevangen gezet. Vrouwen die met Duitsers verkering hadden, krijgen het zwaar te verduren. Ze worden uitgescholden voor 'moffenhoeren'. Duizenden worden op straat kaalgeknipt terwijl iedereen kijkt. 

W.N. Kelder, waarnemend burgemeester van Texel, laat een bekendmaking uitgaan waarin burgers worden opgeroepen geen acties te ondernemen tegen meisjes van wie zij menen dat ze te vrijpostig met Duitsers zijn omgegaan tijdens de bezetting.

Dagenlang wordt er op Texel uitgezien naar de komst van de bevrijders. Veel Texelaars gaan naar de haven van Oudeschild om de Canadezen op te wachten. Maar ze komen maar niet. De ooggetuigen vertellen hoe ze tevergeefs op de bevrijders wachten.

Uiteindelijk komt op 11 mei Texelaar Siem de Waal op Texel aan.  Hij was voor de oorlog naar Zuid-Afrika geëmigreerd en kwam als onderdeel van de Prinses Irene brigade op het eiland aan. Hij krijgt een warm welkom.

Het Noorden van Texel werd in de Russenoorlog de inzet van een echte frontoorlog. Vanuit de batterijen in Den Helder, Vlieland en Den Hoorn werden de stellingen en boerderijen beschoten. De inwoners waren grotendeels gevlucht. 

Andere delen van Texel maakten een andere opstand mee. In Oosterend gebeurde weinig, er kwamen vluchtelingen en onderduikers langs maar er werd niet geschoten. Den Burg werd zwaar beschoten en had veel doden te betreuren. Langs de bosrand en in de polders maakten mensen veel mee van de guerillastrijd. 

Twee ooggetuigen vertellen hieronder hoe verschillende Texelaars de opstand hebben beleefd vanuit de plek vanwaar ze het hebben meegemaakt. 

Op 18 mei wordt er begonnen met de arrestatie van NSB-ers en anderen die met de vijand hadden geheuld. Er worden drie arrestatieploegen gevormd, van elk een verzetsman en een politieman. Ook burgemeester Rijk de Vries wordt gearresteerd. Onder veel belangstelling wordt hij van zijn huis aan het Schildereind lopend naar de Sint Jozefschool gebracht.

Diezelfde dag staan de eilandbewoners op de Canadezen te wachten als er aan het eind van de Kogerstraat in Den Burg een vrachtauto met munitie ontploft. De twee Duitse soldaten die de auto besturen komen om. Enkele burgers raken gewond en acht huizen en enkele schuren branden af. Het gerucht gaat dat dit een mislukte Duitse wraakactie was, gericht tegen de Texelaars. 

De ontploffing blijkt niet de enige tragische gebeurtenis van die dag te zijn. Tijdens de opstand heeft bakker Smit de Georgiërs van brood voorzien. Nu de NSB-ers worden gearresteerd en de kust veilig lijkt, gaan een aantal Georgiërs naar het gezin Smit toe om ze te bedanken. Voor de zekerheid hebben ze hun wapens meegenomen. Theo Smit vraagt of het niet gevaarlijk is zo met die wapens rond te lopen. Warlam Lomidze haalt daarop zijn patronen uit het magazijn en richt zijn pistool op Theo Smit. 'Nu hoef je niet meer bang te zijn,' zegt hij en haalt de trekker over. Per ongeluk was er een kogel in het magazijn achtergebleven en Smit wordt in het hart geraakt. Hij sterft in het ziekenhuis. Lomidze voelt zich vreselijk schuldig en weet zich geen raad. Jaren na de oorlog heeft hij met de weduwe van Theo Smit contact gehad. Via mevrouw C. Boon -Verberg was dit contact tot stand gekomen.

De moeder van Annie van Swinderen probeert, nu ze haar man, 2 zonen en huis verloren is, haar leven opnieuw op te bouwen.

Eindelijk bereikt het eerste Canadese legerkorps Texel. De Duitsers worden ontwapend, de Georgiërs worden ondergebracht in Hotel California. 

Op 21 mei begint de afvoer van de Duitsers. Vanaf de Noordbatterij en Vlijt vertrekken ze via Den Burg naar Oudeschild. De Duitsers proberen zo veel mogelijk eten mee te nemen naar Duitsland. Bij een controle door de Binnenlandse Strijdkrachten moeten ze een deel toch achterlaten. Muller, een Duitse aannemer, wordt gearresteerd. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de executie van verzetsman Jullens. Liggend in een ambulance probeert hij te ontsnappen maar wordt betrapt en opgepakt.

De Duitsers hadden op de eerste dag van de opstand, 6 april, 14 Texelaars gearresteerd in Den Burg op verdenking van hulp aan de Georgiërs. De meesten van hen waren echter willekeurige voorbijgangers. Tijdens de rit naar De Mok met een open vrachtwagen en aanhanger, wisten vier van hen onderweg te ontsnappen. De tien anderen: boekhandelaar Joh. M. Duinker; de gebroeders Andries en Herman Pen van Hotel de Oranjeboom; schoenmaker Jan Witte; de gepensioneerde ambtenaar P. Ruimers; de kantoorbedienden Gerrit Broekman en Jos Oremus; monteur Cornelis Witte; boerenknecht Michiel Keizer; en zijn broer de metselaar Willem Keizer, werden diezelfde dag op het strand van de Mokbaai zonder vorm van proces geëxecuteerd. De lichamen worden bij laag water begraven in de modder. Pas op 22 mei worden de stoffelijke resten terug gevonden, bij toeval zo vertelt ooggetuige Huug Snoek. 

Generaal H.J. Kruls van het Militair Gezag brengt Texel een bezoek. Hij komt om de misverstanden tussen de Canadezen en de Georgiërs op te lossen. De Georgiërs willen hun wapens niet inleveren na de oproep van de Canadezen om te ontwapenen. Volgens Jaap Keijzer, waarnemend commandant van de Binnenlandse Srtijdkrachten, kwam Krul vooral om kennis te maken met Artemidze en Congladze. Zijn bezoek is gedenkwaardig omdat generaal Kruls bij zijn vertrek met het vliegtuigje waarin hij zat in een perenboom belandde. De piloot en de generaal bleven ongedeerd en Kruls is per boot vertrokken.

Op 26 mei worden 186 gesneuvelde Georgiërs begraven in een massagraf op de Hoge Berg. Hier zal later het 'Russenkerkhof' komen. Ooggetuige Nico Eelman vertelt over de snelle begrafenis. Vronie Halsema vlak na de oorlog naar het kerkhof. 

Op 15 juni 1945 wordt het eerste monument bij het graf van Sjalwa Loladze geplaatst. Het monument wordt kort na plaatsing vernield. Door wie is niet bekend. 

Na de oorlog worden de Binnenlandse Strijdkrachten ingezet om munitie te ruimen. Dat gaat niet altijd goed. Op 8 juni vindt er een ontploffing plaats in De Koog waarbij gewonden en doden vallen, waaronder de vader van Vronie Halsema. Zij vertelt over de dood van haar vader.

Hiernaast staan ook artikelen uit de Texelse Courant uit 1945 en 1976, een kleine selectie uit de vele incidenten die na de oorlog nog op Texel plaatsvinden met niet-ontplofte munitie.

Veel Texelaars nemen afscheid van de Georgiërs in hotel/kamphuis 'Californië', in het bos vlakbij de Koog. Vooral tussen onderduikgezinnen en 'hun' Georgiërs was vaak een diepe band ontstaan. Nu moest er afscheid genomen worden. Het was onzeker of en wanneer men elkaar terug zou zien.

De Georgiërs krijgen verklaringen mee van de Texelse verzetsbeweging en het Canadese leger. Uit de verklaringen moet blijken dat de Georgiërs dapper en goed hebben gevochten tegen de Duitsers. Dit om te voorkomen dat zij in de Sovjet-Unie als deserteurs en landverraders zullen worden gezien. 

De 236 overlevende Georgiërs staan klaar op de kade om aan boord te gaan van de veerboot Dr Wagemaker. Lord Tweedsmuir van het Canadese leger komt aanvaren, hij voert met Congladze onderhandelingen. Een moeilijk punt is het afleggen van de wapens. Na een korte discussie wordt besloten dat de Georgiërs pas aan boord van het schip hun wapens af zullen leggen. De officieren van het bataljon mogen hun wapens houden. 

Als alle Georgiërs aan boord zijn wordt het doodstil. Congladzde klimt op de reling van het sloependek van de Dr Wagemaker en spreekt de Texelaars op de kade in het Duits toe. Hij bedankt de Texelaars voor alle hulp en steun die zij de Georgiërs hebben geboden. Hij biedt zijn verontschuldigingen aan voor al het leed dat de Texelaars door toedoen van de Duitse fascisten hebben moeten doorstaan. Ook Artemidze houdt een zelfde soort toespraak. Om ongeveer 9 uur vaart het schip de haven uit, er wordt langdurig gezwaaid en er worden groeten geroepen. Oogetuige Douwie Roeper vertelt over het afscheid van de Georgiërs.

De Georgiërs staan op de kade klaar om zich te verdelen over de transportwagens die hen naar Wilhelmshaven in Duitsland zullen brengen. Vanuit Wilhelmshaven zal later het transport naar Georgië worden ondernomen. 

Vanaf 29 augustus 1945 worden er dan eindelijk de langverwachte bevrijdingsfeesten georganiseerd. 

De Russenoorlog maakt op veel Texelaars diepe indruk. In sommige familie wordt er veel over gesproken, andere gezinnen zwijgen over wat er is gebeurd. Het is de tijd van de wederopbouw; er moet hard gewerkt worden om het leven weer op de rails te krijgen. Ook zijn de herinneringen voor sommigen te schaamtevol of pijnlijk. De ooggetuigen vertellen of en hoe er thuis over de Russenoorlog werd gesproken. 

Begin 1946 keren de Georgiërs terug in Tblisi, de hoofdstad van Georgië. De Georgiërs verlieten Texel op 17 juni 1945. Zij gaan op weg naar Wilhelmshaven in Duitsland om daar aan de Sovjetautoriteiten te worden overgedragen. Maar of de overlevenden van het 822e bataljon daar ook zijn aangekomen is onduidelijk. Er wordt druk gecorrespondeerd tussen de Sovjet autoriteit en de Nederlandse overheid over de terugkeer van de Georgiërs. De Sovjets menen dat Nederland inwoners van de Sovjetunie verbergt. Waar de Georgiërs zich bevinden is niet bekend. Pas op 30 oktober 1954 verschijnt er in de 'Groene' (een tijdschrift) een artikel waarin staat dat de ruim 200 overlevenden van Texel daar als helden zijn ontvangen. En dat er in 1948 een boek is verschenen over de opstand op Texel, geschreven door een van hen. De Georgiërs zouden vanuit Wilhelmshaven naar het kamp Goldberg bij Berlijn zijn gegaan. Van daaruit zouden de officieren rechtstreeks naar de Sovjetunie zijn gegaan. De rest van de groep zou eerst naar Stettin zijn gebracht en in oktober 1945 in de Rusland zijn aangekomen. Op 26 november 1945 zouden zij de reis naar Georgië hebben aanvaard. 

Voorzover bekend zijn de militairen van het 822e Georgische infanteriebataljon de enigen van alle 52 Ostbataljons die gerehabiliteerd zijn. De meeste van de soldaten die in vreemde dienst waren getreden werden bij terugkomst in de Sovjetunie als landverraders beschouwd en verbleven jarenlang in strafkampen. 

In 1957 krijgt communistisch verzetstrijder Annie Averink het eerste teken van leven van de Georgische soldaten, zie het BVD-document hiernaast.

476 Georgiërs die de opstand niet overleefden liggen op het Russenkerkhof begraven. Er zijn twee herinneringsplaten van plaatsen waar gevangengenomen rebellen werden gefusilleerd. Ook is er een gedenksteen, door enkele Georgiërs opgericht voor de Texelse vrouw -Cornelia Boon Verburg - die hen in haar huis verborgen hield tot het einde van de oorlog. Het toegangshek is verfraaid met een afbeelding van St. Joris (George) en de draak.

Op 27 en 29 september 1947 worden de gesneuvelde Georgiërs die nog in de massagraven bij hoeve 'Buitenzorg' en 'De Mok' liggen herbegraven op de begraafplaats Hogeberg. Dat de herbegraving pas nu plaatsvindt komt omdat de overlevende officieren van het Georgische bataljon in 1945 hadden bepaald dat alleen de in de werkelijke strijd gesneuvelden op de begraafplaats Hogeberg mochten worden begraven. De Georgiërs in De Mok en op Buitenzorg waren als gevangenen geëxecuteerd en hadden zich in feite aan de Duitsers overgegeven.

22 Juni 1946 verschijnt in de Texelse Courant een afbeelding van een nieuw te bouwen monument voor de 'gevallen Russische soldaten'. Het monument wordt aan Moskou ter goedkeuring voorgelegd, maar er wordt nooit meer over gesproken.

in 1947 wordt gesproken over een in 1948 aan te leggen 'sierlijk monument'. In 1950 wordt te Amsterdam een comite opgericht dat gelden voor het monument bijeen wil brengen. Het Texels monumentcomite 'bleek van deze actie niets af te weten.' Het houten monument staat er dan nog steeds. 

in mei 1950 worden geen kransen gelegd omdat drie maanden later het monument wordt geopend. Maar in 1952 verschijnt pas bericht dat de financiering van een sober monument gereed is gekomen. In 1953 wordt het monument ceremonieel geopend door de Russische ambassadeur en de Texelse burgemeester.

Later wordt de begraafplaats nog een aantal maal veranderd. Zo wordt op 6 april 1953 een tweede, blijvend, gedenkteken onthuld op het Russenkerkhof. In 1966 wordt een bronzen gedenkplaat aangebracht op het graf van Loladze. Tijdens de herdenking in 1970 is een geslagen koperen naambord op het hek van de begraafplaats aangebracht. Dit plaatje was meegenomen door de Georgische regisseur Rezo Tabukasjwilli. In 1973 is het hek vervangen door een in Georgië vervaardigd smeedijzeren hekwerk, dat voorzien is van bronzen reliëfs. In 1977 wordt de begraafplaats officieel Georgische begraafplaats 'Loladze' genoemd. In 1985 wordt een gedenksteen met plaquette en foto van Cornelia Boon-Verberg aan het monument toegevoegd. 

Op Texel worden zowel de Tweede Wereldoorlog als de Russenoorlog herdacht. De herdenking van de Tweede Wereldoorlog vindt plaats op de Algemene Begraafplaats in Den Burg. De herdenking van de Russenoorlog op het Russenkerkhof op de Hoge Berg. De herdenking wordt georganiseerd door het Comite 6 April, bestaande uit oud-verzetsstrijders. Lang niet alle Texelaars gaan naar de herdenking van de Russenoorlog, zij hebben er alleen maar slechte herinneringen aan. 

Toen na de Tweede Wereldoorlog de Koude Oorlog begon kwam de herdenking van de Georgiërs bovendien in een ander daglicht te staan. Georgiërs waren communisten en de mensen die hen herdachten misschien ook wel. 

De mensen die op Texel de Georgiërs wilden herdenken werden in de Koude Oorlog afgeschrikt door de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD, tegenwoordig de AIVD). Wie sympathiseerde met de Georgiërs, kon ook wel eens sympathiseren met het communisme, was de gedachtengang van de veiligheidsdienst. De herdenkingen en de bezoekers werden dan ook nauwlettend in de gaten gehouden. Onder andere door journalist en fotograaf Harry de Graaf, die enige jaren voor de BVD fotografeerde. 

Op woensdag 4 mei 1949 legde de Sovjet-ambassadeur voor het eerst een krans op het graf van Sjalwa Loladze. Om te voorkomen dat de Sovjets zouden spioneren in de marinehaven van Den Helder moest de ambassadeur altijd via Wieringen naar Oudeschild reizen. 

De documenten hiernaast zijn kleine gedeelten uit de 'verbindingen' die lokale agenten van de Binnenlandse Veiligheidsdient (BVD, tegenwoordig AIVD) op Texel naar het hoofdkantoor stuurden. In de fragmenten zie je terugkomen waar de geinterviewden in de video's slechts over kunnen gissen.

Op 4 mei 1963 brengt voor het eerst een lid van het voormalige 822e infanteriebataljon, Georgy Dzjimsjlesjswili, een bezoek aan de begraafplaats op de Hoge Berg. Namens de vereniging van Sovjetoorlogsveteranen biedt hij mevrouw Boon-Verberg en schipper Bakker van de Joan Hodshon het erelidmaatschap aan. Met bijbehorende speld van de Sovjet- veteranenorganisatie.

In 1971 ontvangt Mevrouw Boon-Verberg een herinneringsmedaille ter gelegenheid van de 25-jarige overwinning op het fascistische Duitsland. Deze medaille ontving zij van het presidium van het Sowjetcomité van oorlogsveteranen. De onderscheiding kreeg mevrouw Boon-Verberg voor haar bijzondere rol tijdens de Russenoorlog, maar was ook bedoeld als huldeblijk voor alle Texelaars die de Georgiërs hadden geholpen.

In juni 1966 verblijft Cornelia Boon-Verberg bijna vier weken in Georgië. Tijdens dit bezoek wordt ze begeleid door Artemidze. Ze ontmoet onder andere Congladze, Nonadze en Matsjaidze. Ze ontdekt dat er een hechte organisatie van oud-strijders bestaat die tweemaal per jaar bij elkaar komen. Door haar bezoek komt er ook meer aandacht voor de Russenoorlog. 

Op Texel gaat de in de Sovjet-Unie gemaakte verfilming van de Russenoorlog in premiere. 'Gekruisigd Eiland' heet de grotendeels in Letland gefilmde speelfilm. 

De recensies in de Texelse Courant zijn redelijk positief, met de aantekening dat het hier om een speelfilm gaat en zeker niet om een documentaire.

Hieronder staan enkele fragmenten uit 'Gekruisigd Eiland.' Deze zijn nog zonder ondertiteling, maar geven een beeld van de manier waarop het verhaal van de Georgische Opstand in de Sovjet-Unie werd verteld.

De documenten hiernaast komen uit de Texelse Courant van 25-8-'67 ('Opnamen film begonnen'), 28-4-1970 ('Deze film zal bijdragen..') & 21-4-1970 ("Geteisterd eiland beslist geen documentaire')

Dit jaar wordt herdacht dat de Tweede Wereldoorlog dertig jaar geleden ten einde liep. Op Texel komen meer Georgische veteranen dan ooit tevoren op de begraafplaats. In het BVD verslag van de dag (zie hiernaast) staat te lezen dat 's avonds Texelaars naar hun hotel in Den Burg trokken met oude foto-albums uit de oorlog, om zo in contact te komen met bekende Georgiërs. 

In 1977 bezoeken enige Helden van de Sovjetunie Nederland. Zij worden ontvangen door koningin Juliana en bezoeken Texel. Onder hen was Victor Zhgenti, beter bekend op Texel als de Grote Waliko. Zij leggen een krans op het Russenkerkhof. Tijdens deze gelegenheid wordt het kerkhof officieel hernoemd tot de Georgische begraafplaats 'Loladse' door de Texelse burgemeester Sprenger.

Sondermeldung Texel is een documentaire van William Vogler en Dick van Reeuwijk over de opstand uit 1979. (NOS, 1979, 114min 30sec). De documentaire van Van Reeuwijk was aanleiding tot kamervragen, o.a. over de activiteiten van de BVD. In de beantwoording van de vragen zegde de minister een tegemoetkoming aan Texel toe. Dit werd de tentoonstelling die deels nog steeds in het Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel te zien is.

De documentaire is in zijn geheel te zien op Geschiedenis 24. 

In 1980 kwam 'Texel - Nederlands laatste slagveld' uit van de auteurs J.A.C. Bartels & W. Kalkman. Het boek droeg de ondertitel 'de muiterij van de Georgiërs april 1945'. 

Daarmee was de toon voor het debat reeds gezet. Kalkman en Bartels beschouwden de Russenoorlog vanuit militair oogpunt als een muiterij en geen opstand.

In augustus 1982 verschijnt Evgeni Artemidze plots op het eiland. Hij is al die tijd in contact gebleven met Nederlandse communisten.

Op 24 oktober 1983 gaan meer dan 100 Texelaars voor het eerst naar Georgië. Enkele deelnemers vertellen over hun ervaringen tijdens deze reis.

Tijdens de reis naar Georgië horen sommige Texelaars pas voor het eerst dat anderen niet zo positief over de Georgische opstand denken.  

Annie van Swinderen en W.J Duinker sturen na de reis kwade brieven naar de Texelse Courant.

Na de val van de Sovjet-Unie leeft de Texelse geschiedenis ook in Georgië op. Steeds vaker reizen Texelse sporters en kunstenaars naar Georgië en vice-versa. De op Texel opgerichte Stichting Texel-Georgië-Kontakt faciliteert dit vaak.

In januari 1996 besluit de gemeenteraad van Texel dat zij niet langer de dodenherdenking bij het Georgische kerkhof op de Hoge Berg organiseert. Wel zal de gemeente hulp verlenen als anderen de herdenking willen laten doorgaan. (Texelse Courant, 23-1-1996)

Meteen na de val van de Sovjet-Unie in 1991 komt niet langer de Russische ambassadeur op 4 mei naar Texel toe, maar de Georgische. In het kielzog van de ambassadeur komen soms ook Georgische geestelijken om de graven te zegenen.

Op 4 mei 1999 leidt Patriarch Ilja II, toenmalig hoofd van de Orthodoxe Kerk van Georgië, een herdenkingsdienst op de begraafplaats. De kerkelijke delegatie strooide uit Georgië meegebrachte aarde op de graven van de gevallen Georgiërs: ”Opdat ze in hun eigen geboortegrond begraven zouden zijn”.

Oud-verzetsstrijder Huug Snoek moet erom lachen. 'Van die pastoors met hun hoge petten op. Dan vroeg ik, kunnen die [ongelovige] communisten onder de grond nog veranderen van geloof?'

Zie ook het kopje hieronder, in 2005, toen patriarch Ilya II weer kwam, in gezelschap van de Georgische president Saakasjvili. 

Over de Russenoorlog zijn verschillende films en boeken gemaakt, zowel in Nederland als in Georgië. Het eerste boek dat verscheen was het ooggetuigenverslag van J.A. van der Vlis, 'Tragedie op Texel, 6 - 26 april van het jaar 1945'. In 1980 verscheen het boek 'Texel Nederlands laatste slagveld' van J.A.C. Bartels en W. Kalkman. Ook werden er kinderboeken over de opstand geschreven, zoals 'Dag soldaat, dag mooie soldaat' van Imme Dros (1996, Querido). 

In 1967 werd de Georgische film 'Gekruisigd Eiland' gemaakt. De film is later ook te zien geweest op Texel. In 1979 werd de documentaire 'SondermeldungTexel' van William Vogler en Dick van Reeuwijk uitgezonden. (NOS, 1979, 114min 30sec). Het gelijknamige boek verschijnt dan ook. 

In 2005 werd de opera De Russenoorlog uitgevoerd op Texel. De opera schetst een beeld van de verwarring die in de weken na de opstand op het eiland heerste en maakt de toeschouwer deelgenoot van de moeilijke en vaak levensbedreigende keuzes waarvoor Texelaars, Duitsers en Georgiërs zich gesteld zagen.

In het programma Sprekende Beelden vertellen ooggetuigen Theo Witte en Imme Dros over het Russenkerkhof en de opstand. In 2009 wordt Cor Kieviets voor het VPRO programma 'Plaats van Herinnering' gefilmd. 

Oktober 2009 waren Harry de Graaf en Fried Kortenhoeven te gast bij het NTR programma Verre Verwanten om te praten over hun ervaringen tijden De Russenoorlog. 

November 2009 ging de documentaire 'De Russenoorlog' tijdens het Internationale Documentaire Filmfestival Amsterdam in premiere. De film werd april 2010 uitgezonden op RTV Noord-Holland.

In 2010 kwam de speelfilm De Vliegenierster van Kazbek uit, een Nederlands-Georgische film van Ineke Smits. Het verhaal van de film is geschreven door Arthur Japin en Ineke Smits. In april 2010 liep ooggetuige Cor Kievits De Wandeling van KRO. 

Op 5 mei 2005, 60 jaar na dato, wonen de Georgische president Saakasjvili, zijn Nederlandse echtgenote Sandra Roelofs en Patriarch Ilia II de herdenking bij. Voor ooggetuige Theo Witte is het een zeer belangrijke gebeurtenis. 

Veel van de geïnterviewden hebben trauma's aan de oorlog overgehouden. Het praten over hun ervaringen was voor sommige geïnterviewden moeilijk. Voor Huug Snoek, Annie, Theo Witte zijn, zestig jaar na dat, de herinneringen nog even pijnlijk. Andere geinterviewden zijn juist vrolijk en denken haast met plezier terug aan de oorlogstijd, zoals Akkie van de Kerkhof-Kikkert en Bertha Dros. 

De eerste jaren na de oorlog wordt er weinig over de opstand gesproken, maar gaandeweg wordt er steeds meer gediscussieerd over de Russenoorlog. Was het een muiterij of een opstand? Waren de Georgiërs helden of verraders? De ooggetuigen vertellen hoe zij in 2009, ruim 60 jaar na dato, terugkijken op deze gebeurtenis.